Τι σημαίνει ασθένεια, διαταραχή, νόσος, αρρώστια, πάθηση, σύνδρομο, μόλυνση, λοίμωξη, φλεγμονή, απόστημα;

Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις
Αντισθένης ο κυνικός (445 π.Χ. – 365 π.Χ.)

Τα τελευταία δύο χρόνια, λόγω της πανδημίας έχουμε κατακλυστεί από ιατρικές ανακοινώσεις και αναλύσεις, οι οποίες χρησιμοποιούν όρους και λέξεις που κι εμείς τις υιοθετούμε και τις μεταφέρουμε στον καθημερινό μας λόγο, προφορικό ή γραπτό.

Ασθένεια, διαταραχή, νόσος, αρρώστια, πάθηση, μόλυνση, λοίμωξη, φλεγμονή, απόστημα: Διαφορετικές λέξεις από το πλούσιο ελληνικό (και όχι μόνο) λεξιλόγιο, που έχουν επικαλυπτόμενα νοήματα ακόμα και στην ιατρική ορολογία. Τι σημαίνει ασθένεια, διαταραχή, νόσος, αρρώστια, πάθηση, σύνδρομο, μόλυνση, λοίμωξη, φλεγμονή, απόστημα; Ποιες είναι οι διαφορές στην σημασία τους και πότε χρησιμοποιείται η κάθε λέξη;

Κάθε ζωντανός οργανισμός έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία διατηρεί, για παράδειγμα η θερμοκρασία του ανθρώπου διατηρείται στους 36,7 βαθμούς Κελσίου. Η διατήρηση των χαρακτηριστικών ενός ζωντανού οργανισμού ονομάζεται ομοιόσταση και είναι η φυσιολογική κατάσταση ενός οργανισμού. Οποιαδήποτε παρέκκλιση από το καθ’ ομολογίαν φυσιολογικό λέγεται διαταραχή, και συχνά μία διαταραχή, δηλαδή παρέκκλιση από το φυσιολογικό, μπορεί να οδηγήσει σε ασθένεια ή νόσο.

Ασθένεια, νόσος, αρρώστια, πάθηση

Όμως, τι σημαίνει ασθένεια, διαταραχή, νόσος, αρρώστια, πάθηση; Νόσος είναι μία παθολογική κατάσταση ή μία διαταραχή, με χαρακτηριστικά όμως υποκειμενικά συμπτώματα και κλινικά σημεία, συγκεκριμένο ιστορικό, καθώς και εργαστηριακά ή απεικονιστικά ευρήματα, η οποία επηρεάζει το σώμα ή/και την ψυχική κατάσταση.

Οι έννοιες της νόσου και της ασθένειας διαφέρουν στο γεγονός ότι η νόσος συνήθως είναι αντιληπτή ή μετρήσιμη από έναν εξωτερικό παρατηρητή (π.χ. γιατρό), ενώ η ασθένεια (και ο συνοδευόμενος πόνος, ταλαιπωρία ή καταπόνηση) είναι εξαιρετικά ατομική και προσωπική εμπειρία. Συνεπώς, ένα άτομο μπορεί να πάσχει από μια σοβαρή αλλά χωρίς συμπτώματα νόσο (π.χ. υπέρταση) χωρίς οποιαδήποτε ασθένεια. Αντίστροφα, ένα άτομο μπορεί να είναι εξαιρετικά άρρωστο (π.χ. με διαταραχή μετατραυματικού στρες), αλλά να μην έχει καμία εμφανή αντικειμενική ένδειξη κάποιας νόσου. Η λέξη πάθηση έχει σχεδόν την ίδια σημασία με την ασθένεια, και χρησιμοποιείται εναλλακτικά αυτής σε επίσημα κείμενα, αν και όρισμένες φορές χρησιμοποιείται και με τη σημασία που περιγράψαμε για τη νόσο. Η λέξη αρρώστια έχει και αυτή ουσιαστικά την ίδια έννοια με την ασθένεια, αλλά είναι περισσότερο «λαϊκή» λέξη, που χρησιμοποιείται περισσότερο στον προφορικό λόγο και στην λογοτεχνία και λιγότερο σε δημοσιογραφικά ή πιο επίσημα κείμενα.

Ανάλογη με την διάκριση μεταξύ νόσου και ασθένειας είναι και η διάκριση μεταξύ σημείων και συμπτωμάτων. Σημεία (ή ευρήματα) λέγονται στην ιατρική οι αντικειμενικές αποδείξεις ή εκδηλώσεις μιας ασθένειας ή μιας σωματικής δυσλειτουργίας, που διαπιστώνονται από έναν ειδικό εξεταστή. Συμπτώματα ονομάζουμε τις όποιες μεταβολές στο σώμα ή στις λειτουργίες του, όπως αυτές εκλαμβάνονται από τον ασθενή. Ένα σύμπτωμα αντιπροσωπεύει την υποκειμενική εμπειρία μιας πάθησης και είναι αντιληπτό και περιγραπτό μόνο από τον ασθενή, ενώ ένα σημείο (ή εύρημα, οι δύο όροι χρησιμοποιούνται εξίσου) αντιπροσωπεύει μία αντικειμενικά παρατηρήσιμη ή και μετρήσιμη διαπίστωση η οποία είναι προφανής στους εξεταστές. Με άλλα λόγια τα συμπτώματα είναι αυτά που περιγράφει ο ασθενής και τα σημεία είναι αυτά που βλέπει ο γιατρός.

Μόλυνση, Λοίμωξη

Είδαμε τι σημαίνει ασθένεια, διαταραχή, νόσος, αρρώστια, πάθηση. Η μόλυνση και η λοίμωξη όμως τι είναι, και σε τι διαφέρουν;

Μόλυνση λέμε τον αποικισμό του σώματος από μικροοργανισμούς. Η μόλυνση μπορεί να είναι επικίνδυνη για τον οργανισμό (μόλυνση από παθογόνα μικρόβια), ή ακίνδυνη (μόλυνση από μη παθογόνα μικρόβια), ή και ωφέλιμη (π.χ. η αποίκιση του εντέρου από χρήσιμα συμβιωτικά βακτήρια). Επομένως η μόλυνση μπορεί να οδηγήσει σε νόσο, μπορεί όμως και όχι.

Όταν η μόλυνση προκαλεί νόσηση του οργανισμού, τότε μιλάμε για λοίμωξη. Ανάλογα με την αιτιολογία της λοίμωξης, αναφερόμαστε σε ιογενή λοίμωξη (λοίμωξη από ιό), βακτηριακή λοίμωξη (λοίμωξη από βακτηρίδια), μυκητιασική λοίμωξη (από μύκητες), νοσοκομειακή λοίμωξη (από ανθεκτικά συνήθως μικρόβια που ενδημούν σε νοσοκομειακά περιβάλλοντα), τοπική λοίμωξη (εντοπισμένη σε συγκεκριμένη περιοχή του σώματος), γενικευμένη λοίμωξη (που επηρεάζει όλο το σώμα), οξεία λοίμωξη (με ταχεία εξέλιξη και έντονη συμπτωματολογία), χρόνια λοίμωξη (με αργή εξέλιξη και ήπια ως καθόλου συμπτωματολογία), κ.λπ.

Μία ακόμα διαφορά μεταξύ μόλυνσης και λοίμωξης είναι ότι η λοίμωξη αφορά πάντα ζωντανό οργανισμό που έχει μολυνθεί με μικρόβια, ενώ η μόλυνση έχει πολύ πιο ευρεία έννοια. Μπορεί να αφορά και επιφάνειες, υλικά, περιβάλλοντα, και όχι μόνο από μικρόβια, αλλά και από χημικές ουσίες και κάθε λογής ρύπους.

Σύνδρομο

Με την λέξη σύνδρομο δεν εννοούμε μία νόσο, αλλά ένα σύνολο υποκειμενικών συμπτωμάτων και φυσικών ευρημάτων που συνδέονται με μια συγκεκριμένη παθολογική κατάσταση. Η αιτία ενός συνδρόμου δεν μας είναι πάντα γνωστή και κατανοητή. Δηλαδή λέγοντας σύνδρομο δεν εννοούμε απαραίτητα μία συγκεκριμένη νοσολογική οντότητα, αλλά μία ομάδα συμπτωμάτων. Μπορεί η αιτιολογία ενός συνδρόμου να μας είναι άγνωστη (όπως π.χ. το Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου – SIDS: Sudden Infant Death Syndrome), ή να οφείλεται σε άλλες άλλοτε γνωστές αλλά διαφορετικές μεταξύ τους νόσους (π.χ. η γριππώδης συνδρομή που μπορεί να οφείλεται σε διάφορους ιούς του κοινού κρυολογήματος, αλλά και άλλους ιούς που προσβάλλουν το αναπνευστικό), ή να οφείλεται σε μία συγκεκριμένη γνωστή νόσο (π.χ. το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας – AIDS που γνωρίζουμε ότι οφείλεται στον ιό HIV).

Φλεγμονή

Η φλεγμονή δεν είναι πάθηση. Στην πραγματικότητα είναι η πρώτη αμυντική απάντηση του οργανισμού σε ένα εξωτερικό εισβολέα ή ερέθισμα. Όταν οι προστατευτικοί φραγμοί του σώματος διαρρυγνύονται λόγω ενός τραυματισμού, ή μίας λοίμωξης, ή λόγω ενός φυσικού ή χημικού ερεθίσματος (π.χ. έκθεση σε ακτινοβολία, ή θερμότητα, ή χημική ουσία) η τυπική φλεγμονώδης απόκριση προκαλεί ερυθρότητα, αίσθηση καύσου, οίδημα και πόνο. Αρχικά, τα κύτταρα που έχουν υποστεί βλάβη εκκρίνουν ουσίες γνωστά ως κυτταροκίνες, οι οποίες αυξάνουν τη ροή του αίματος στην πληγείσα περιοχή και σηματοδοτούν στους γύρω ιστούς και στον υπόλοιπο οργανισμό να προετοιμαστούν για «μάχη». Ενεργοποιείται έτσι μία αυξημένη παροχή πλάσματος και λευκοκυττάρων από το αίμα προς τους προσβεβλημένους ιστούς. Μία αλυσίδα βιοχημικών διαδικασιών μεταδίδει και ωριμάζει τη φλεγμονώδη αντίδραση, με συμμετοχή του τοπικού αγγειακού συστήματος, του ανοσοποιητικού συστήματος και κυττάρων του προσβεβλημένου ιστού. Αυτή η περίπλοκη αμυντική διαδικασία – αντίδραση του οργανισμού λέγεται φλεγμονή. Η φλεγμονή κανονικά αποβλέπει και συμβάλλει στην εξουδετέρωση ή στην απομόνωση του αιτίου και στην αποκατάσταση των βλαβών που προκλήθηκαν και μετά, αποδράμει οδηγώντας στην ίαση. Όταν όμως η φλεγμονή ξεπερνά κάποια όρια, όπως μία μεγάλης διάρκειας, ή έκτασης, ή έντασης φλεγμονή, μπορεί να προκαλέσει παθολογικές καταστάσεις και νόσους.

Απόστημα

Το απόστημα πολλοί το συγχέουν με την φλεγμονή. Είναι όμως κάτι διαφορετικό, παρόλο που κάθε απόστημα συνοδεύεται και από φλεγμονή των γύρω ιστών.

Λέγοντας απόστημα λοιπόν, εννοούμε μία εντοπισμένη συλλογή πύου σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος, που είναι αποτέλεσμα εισβολής ενός πυογόνου βακτηρίου ή άλλου παθογόνου. Ο staphylococcus aureus για παράδειγμα, αποτελεί συχνή αιτία αποστημάτων.

Το περιεχόμενο ενός αποστήματος είναι πάντα το πύον, ένα συνήθως παχύρρευστο υπόλευκο – υποκίτρινο και συχνά δύσοσμο υγρό, που αποτελείται από φλεγμονώδες εξίδρωμα, νεκρούς ιστούς και νεκρά και ζωντανά μικρόβια. Αν δεν υπάρχει συλλογή πύου, δεν μιλάμε για απόστημα. Σπανιότερα, το απόστημα μπορεί να είναι άσηπτο, δηλαδή να μην οφείλεται και να μην περιέχει μικρόβια, αλλά να οφείλεται σε τοπική νέκρωση των ιστών από άλλη αιτία, π.χ. κάποιο φάρμακο ή χημική ουσία.

Κλείσιμο

Η ιατρική ορολογία είναι από μόνη της ολόκληρο γνωστικό αντικείμενο, και καθώς μέρα με τη μέρα, χρόνο με τον χρόνο η επιστήμη εξελίσσεται δυναμικά, και ο όγκος των γνώσεων αυξάνεται, νέες λέξεις και όροι προστίθενται διαρκώς, ενώ κάποιοι άλλοι εγκαταλείπονται. Κανένας γιατρός δεν είναι γνώστης όλης της ιατρικής ορολογίας, οπότε πολύ περισσότερο δεν είναι δυνατόν να έχουμε την απαίτηση για έναν μη ειδικό να έχει πλήρη γνώση της. Ωστόσο, το να γνωρίζουμε και διά βίου να μαθαίνουμε νέες λέξεις της γλώσσας μας και την σωστή σημασία και χρήση τους είναι γνώρισμα φιλομάθειας, παιδείας και πολιτισμού.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Γεράσιμος Α. Ρηγάτος, «Η συμβολή της ελληνικής γλώσσας στην παγκόσμια ιατρική ορολογία«, ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις 2012
Γεώργιος Μπαμπινιώτης, «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας«, εκδόσεις Κέντρο Λεξικολογίας, Γ’ έκδοση Ιούλιος 2008
Πάνος Δ. Αποστολίδης, «Ιπποκρατική Ιατρική Ορολογία«, εκδόσεις Παρασκήνιο 2010
Ann Ehrlich, Carol L. Schroeder, Laura Ehrlich, Katrina A. Schroeder, «Medical Terminology for Health Professions«, editions Cengage Learning 2017
Thomson PD, Smith DJ Jr., «What is infection?» Am J Surg. 1994 Jan;167(1A):7S-10S; discussion 10S-11S. doi: 10.1016/0002-9610(94)90003-5. PMID: 8109689.
Roma Pahwa; Amandeep Goyal; Pankaj Bansal; Ishwarlal Jialal., «Chronic Inflammation«, StatPearls Publishing LLC 2022